Chính phủ điện tử là gì? Cách thức hoạt động và hướng phát triển

2. Lợi ích của chính phủ điện tử là gì

Việc triển khai chính phủ điện tử mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho Nhà nước, người dân, doanh nghiệp và toàn xã hội. Không chỉ giúp hiện đại hóa bộ máy hành chính, mô hình này còn tạo nền tảng cho sự phát triển của chính phủ số, kinh tế số và xã hội số trong tương lai.

2.1. Đối với Chính phủ

Chính phủ điện tử giúp nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành, hướng tới một nền hành chính chuyên nghiệp, minh bạch và tiết kiệm.

• Tối ưu quy trình làm việc: Các công việc hành chính được tự động hóa, giảm sự chồng chéo và sai sót trong quá trình xử lý.

• Giảm chi phí vận hành: Hạn chế sử dụng tài liệu giấy, văn bản in ấn và thời gian di chuyển, giúp tiết kiệm nguồn lực nhà nước.

• Dễ dàng quản lý dữ liệu tập trung: Thông tin được lưu trữ thống nhất, giúp việc truy xuất, tổng hợp và phân tích trở nên nhanh chóng, chính xác.

• Cải thiện chất lượng dịch vụ công: Cơ quan quản lý nhà nước có thể cung cấp dịch vụ hiệu quả hơn, phản hồi nhanh hơn và minh bạch hơn với người dân.

• Tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình: Mọi hoạt động được ghi nhận và giám sát trên hệ thống, giúp kiểm soát nội bộ và nâng cao niềm tin công chúng.

2.2. Đối với Người dân

Chính phủ điện tử giúp người dân tiếp cận dịch vụ công dễ dàng, thuận tiện và tiết kiệm hơn bao giờ hết.

• Rút ngắn thời gian làm thủ tục: Người dân có thể đăng ký, nộp hồ sơ, theo dõi và nhận kết quả trực tuyến mà không cần đến cơ quan hành chính.

• Tiếp cận dịch vụ mọi lúc – mọi nơi: Các cổng dịch vụ công hoạt động 24/7, giúp công dân dễ dàng thao tác trên máy tính hoặc điện thoại.

• Minh bạch thông tin: Người dân có thể theo dõi tiến độ xử lý hồ sơ và phản hồi ý kiến trực tuyến.

• Tăng quyền giám sát: Người dân có thể góp ý, phản ánh, và theo dõi hoạt động của chính quyền, góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ.

2.3. Đối với Doanh nghiệp

Doanh nghiệp là một trong những nhóm hưởng lợi lớn nhất từ chính phủ điện tử nhờ thủ tục nhanh gọn và môi trường làm việc minh bạch.

• Giảm gánh nặng thủ tục hành chính: Doanh nghiệp có thể khai thuế, nộp bảo hiểm, đăng ký kinh doanh, đấu thầu,… hoàn toàn trực tuyến.

• Tiết kiệm thời gian và chi phí vận hành: Hạn chế đi lại, in ấn và chờ đợi phê duyệt giúp doanh nghiệp tập trung hơn vào hoạt động sản xuất – kinh doanh.

• Tạo môi trường kinh doanh minh bạch và cạnh tranh lành mạnh: Mọi quy trình được công khai, giảm tiêu cực và tăng niềm tin của nhà đầu tư.

• Hỗ trợ chuyển đổi số trong doanh nghiệp: Thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam ứng dụng CNTT, tiến gần hơn tới mô hình doanh nghiệp số.

2.4. Đối với Xã hội

Chính phủ điện tử mang lại tác động tích cực lâu dài cho toàn xã hội, góp phần hình thành hệ sinh thái số hiện đại.

• Tăng cường niềm tin của công dân vào Nhà nước: Khi thủ tục hành chính minh bạch, công bằng và dễ tiếp cận, niềm tin của xã hội được củng cố.

• Thúc đẩy bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ công: Người dân ở mọi vùng miền đều có cơ hội tiếp cận dịch vụ như nhau thông qua Internet.

• Góp phần xây dựng xã hội số hiện đại: Khi các dịch vụ công, giáo dục, y tế, tài chính… đều vận hành trên nền tảng số, xã hội sẽ phát triển nhanh, bền vững và hiệu quả hơn.

• Tạo nền tảng cho phát triển kinh tế tri thức: Dữ liệu số trở thành tài sản quan trọng, giúp đất nước chuyển mình mạnh mẽ trong thời kỳ 4.0.

3. 4 loại giao dịch trong Chính phủ điện tử

Chính phủ điện tử vận hành thông qua bốn mô hình giao dịch chính, nhằm tối ưu hóa việc kết nối và trao đổi thông tin giữa Chính phủ với các bên liên quan: công dân, doanh nghiệp, cán bộ công chức và các cơ quan nhà nước khác.

3.1. G2C – Government to Citizen (Chính phủ với công dân)

Mục tiêu: Cung cấp dịch vụ công trực tuyến cho người dân, giúp nâng cao trải nghiệm và giảm thiểu tiếp xúc trực tiếp với cơ quan hành chính.

Nội dung & lợi ích:

• Cho phép người dân thực hiện các thủ tục hành chính như đăng ký khai sinh, cấp CCCD, nộp thuế, xin cấp hộ chiếu, đăng ký kết hôn,… trực tuyến.

• Tăng tính minh bạch, giảm phiền hà, tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại.

• Tạo môi trường tương tác 2 chiều giữa chính phủ và người dân thông qua các kênh phản hồi, tra cứu, và đánh giá dịch vụ.

Ví dụ thực tế: Cổng Dịch vụ công Quốc gia (https://dichvucong.gov.vn) cho phép người dân đăng ký, tra cứu, và theo dõi tình trạng xử lý hồ sơ hành chính trực tuyến.

3.2. G2B – Government to Business (Chính phủ với doanh nghiệp)

Mục tiêu: Đơn giản hóa và số hóa các thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch, thuận lợi.

Nội dung & lợi ích:

• Doanh nghiệp có thể đăng ký kinh doanh, khai thuế điện tử, đấu thầu trực tuyến, làm thủ tục hải quan, hoặc nộp báo cáo tài chính online.

• Giảm đáng kể thời gian xử lý hồ sơ, chi phí vận hành, đồng thời hạn chế rủi ro tham nhũng.

• Tăng sự minh bạch và khả năng cạnh tranh trong khu vực kinh tế tư nhân.

Ví dụ thực tế: Hệ thống VNACCS/VCIS của Hải quan Việt Nam hỗ trợ doanh nghiệp khai báo và thông quan hàng hóa tự động, rút ngắn thời gian thông quan từ vài ngày xuống chỉ còn vài phút.

3.3. G2E – Government to Employee (Chính phủ với cán bộ, công chức)

Mục tiêu: Nâng cao hiệu quả quản lý nội bộ và tăng cường năng lực làm việc của đội ngũ cán bộ, công chức.

Nội dung & lợi ích:

• Ứng dụng công nghệ số trong quản lý hồ sơ nhân sự, chấm công, đánh giá hiệu suất và chia sẻ tài liệu nội bộ.

• Tạo môi trường làm việc minh bạch, chuyên nghiệp, giảm thiểu giấy tờ và quy trình thủ công.

• Giúp nâng cao năng suất làm việc, đảm bảo thống nhất trong việc ra quyết định và thực hiện chính sách.

Ví dụ thực tế: Hệ thống quản lý văn bản và điều hành (Văn phòng điện tử e-Office) được triển khai tại nhiều bộ, ngành, giúp cán bộ xử lý công việc và ký duyệt văn bản từ xa.

3.4. G2G – Government to Government (Chính phủ với Chính phủ)

Mục tiêu: Tăng cường phối hợp, chia sẻ dữ liệu và kết nối giữa các cơ quan nhà nước, hướng tới một nền hành chính thống nhất và minh bạch.

Nội dung & lợi ích:

• Cho phép các cơ quan hành chính trao đổi thông tin, đồng bộ dữ liệu và phối hợp trong quản lý, giám sát chính sách.

• Giảm thiểu trùng lặp, chồng chéo giữa các bộ, ngành và địa phương.

• Thúc đẩy quy trình ra quyết định nhanh hơn, chính xác hơn, dựa trên dữ liệu thời gian thực.

Ví dụ thực tế: Hệ thống Trục liên thông văn bản quốc gia giúp kết nối hơn 90 bộ, ngành và địa phương, cho phép gửi – nhận văn bản điện tử trong toàn bộ hệ thống hành chính Nhà nước.

4. Hình thức hoạt động của Chính phủ điện tử là gì

Chính phủ điện tử vận hành thông qua nhiều nền tảng và công cụ công nghệ số khác nhau, giúp kết nối – quản lý – cung cấp dịch vụ công trực tuyến một cách linh hoạt, minh bạch và hiệu quả. Mỗi hình thức hoạt động đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền hành chính số hiện đại.

4.1. Thư điện tử (Email)

Thư điện tử (Email) giúp tăng cường giao tiếp và trao đổi thông tin nhanh chóng giữa các cơ quan, cán bộ và công dân.

• Là phương tiện cơ bản nhưng hiệu quả và phổ biến nhất trong truyền thông hành chính điện tử.
• Giúp truyền tải thông báo, quyết định, văn bản giữa các cơ quan Nhà nước, cũng như giữa chính quyền với người dân hoặc doanh nghiệp.
• Đảm bảo bảo mật thông tin, lưu trữ và truy xuất dễ dàng, giảm thiểu chi phí in ấn, gửi văn bản giấy.
• Có thể tích hợp chữ ký số để xác nhận tính pháp lý và an toàn dữ liệu.

Ví dụ: Hệ thống email công vụ sử dụng tên miền @chinhphu.vn, @moha.gov.vn,… giúp thống nhất trong giao tiếp hành chính giữa các cơ quan Nhà nước.

4.2. Mua sắm công trong Chính phủ điện tử (E-Procurement)

Mua sắm công trong Chính phủ điện tử (E-Procurement) đảm bảo tính công khai, minh bạch và hiệu quả trong các hoạt động đấu thầu, mua sắm của khu vực công.

• Tất cả quy trình đấu thầu, chào hàng, lựa chọn nhà thầu được thực hiện trực tuyến, công khai trên hệ thống điện tử.
• Giúp ngăn ngừa tiêu cực, giảm thiểu tham nhũng, đồng thời tăng tính cạnh tranh và tiết kiệm ngân sách nhà nước.
• Tự động hóa quy trình xét duyệt, công bố kết quả, giảm sai sót do thao tác thủ công.
• Dễ dàng giám sát, báo cáo và thống kê toàn bộ quá trình mua sắm công.

Ví dụ: Hệ thống Mạng đấu thầu quốc gia (https://muasamcong.mpi.gov.vn) là nền tảng chính thức triển khai đấu thầu điện tử tại Việt Nam, giúp tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách.

4.3. Trao đổi dữ liệu điện tử (Electronic Data Interchange – EDI)

Trao đổi dữ liệu điện tử (Electronic Data Interchange – EDI) tăng tốc độ xử lý hồ sơ và tự động hóa quá trình truyền nhận dữ liệu giữa các cơ quan hành chính.

• Cho phép trao đổi thông tin, biểu mẫu, văn bản, chứng từ điện tử giữa các hệ thống của Chính phủ mà không cần xử lý thủ công.
• Đảm bảo tính đồng bộ và toàn vẹn dữ liệu, hạn chế sai sót do con người gây ra.
• Tăng cường liên thông giữa các bộ, ngành, địa phương, phục vụ quá trình ra quyết định nhanh hơn và chính xác hơn.
• Là nền tảng quan trọng cho việc hình thành Chính phủ số và cơ sở dữ liệu quốc gia.

Ví dụ: Các cơ quan tài chính – hải quan – thuế sử dụng hệ thống EDI để trao đổi dữ liệu hóa đơn, chứng từ xuất nhập khẩu và báo cáo tài chính điện tử.

4.4. Tra cứu và cập nhật thông tin qua mạng

Tra cứu và cập nhật thông tin qua mạng đảm bảo người dân, tổ chức và doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin hành chính và dịch vụ công mọi lúc – mọi nơi.

• Cung cấp nền tảng tra cứu, đăng ký và theo dõi hồ sơ hành chính trực tuyến.
• Người dùng có thể kiểm tra tiến độ giải quyết thủ tục, cập nhật quy định mới, tải biểu mẫu mà không cần đến trực tiếp cơ quan nhà nước.
• Tăng cường tính minh bạch, công khai, giúp người dân chủ động trong tiếp cận thông tin.
• Là bước nền quan trọng để chuyển đổi số toàn diện trong quản lý công.

Ví dụ: Cổng Dịch vụ công Quốc gia (https://dichvucong.gov.vn) cho phép người dân và doanh nghiệp tra cứu thủ tục, theo dõi hồ sơ, và thanh toán lệ phí trực tuyến.

5. Hướng phát triển của Chính Phủ điện tử ở Việt Nam

Trong những năm gần đây, Đảng và Chính phủ Việt Nam luôn coi xây dựng Chính phủ điện tử là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của công cuộc cải cách hành chính và chuyển đổi số quốc gia. Việc triển khai Chính phủ điện tử ở Việt Nam không chỉ hướng tới hiệu quả quản lý nhà nước, mà còn nhằm phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn, hướng tới mục tiêu Chính phủ số – Kinh tế số – Xã hội số.

5.1. Quá trình hình thành và phát triển

Việt Nam bắt đầu đẩy mạnh triển khai Chính phủ điện tử từ năm 2015, với sự ra đời của nhiều chương trình, nghị quyết và đề án quốc gia như:

• Nghị quyết 36A/NQ-CP (2015) về Chính phủ điện tử – bước ngoặt quan trọng đặt nền móng cho quá trình chuyển đổi số trong khu vực công.
• Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030, trong đó Chính phủ điện tử là trụ cột trung tâm.
• Đề án phát triển dữ liệu quốc gia, nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu (NDXP), cổng dịch vụ công quốc gia và hệ thống định danh điện tử VNeID đã được triển khai đồng bộ trên toàn quốc.

Nhờ sự kết hợp giữa công nghệ thông tin và cải cách hành chính, Việt Nam đã từng bước hình thành một hệ sinh thái số thống nhất, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ.

5.2. Thành tựu đạt được

Theo Báo cáo Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc năm 2022 (E-Government Survey 2022), Việt Nam đạt nhiều tiến bộ đáng ghi nhận:

• Xếp hạng thứ 86/193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc.
• Đứng thứ 6 khu vực Đông Nam Á, sau Singapore, Malaysia, Thái Lan, Brunei và Indonesia.
• Liên tục cải thiện vị trí, tăng từ hạng 99 (năm 2014) lên hạng 86 (năm 2020).

Sự cải thiện này thể hiện nỗ lực không ngừng của Việt Nam trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ công trực tuyến, mở rộng phạm vi dữ liệu số và tăng cường kết nối liên thông giữa các bộ, ngành, địa phương.

5.3. Chính sách và định hướng phát triển

Đầu năm 2023, Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành Chỉ thị 01/CT-BTTTT, định hướng phát triển ngành trong giai đoạn 2023–2025, tập trung vào:

• Thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong các lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội.
• Xây dựng Chính phủ số hiện đại, minh bạch và hoạt động dựa trên dữ liệu.
• Hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có khả năng cạnh tranh toàn cầu.
• Phát triển kinh tế số và xã hội số, hướng tới mục tiêu “mỗi người dân là một công dân số”.

5.4. Mục tiêu đến năm 2025

Chính phủ Việt Nam đặt ra nhiều mục tiêu cụ thể và đầy tham vọng trong lộ trình phát triển Chính phủ điện tử, bao gồm:

5.5. Hướng tới Chính phủ số – Nền tảng của quốc gia số

Giai đoạn tiếp theo, Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc xây dựng Chính phủ điện tử, mà đang chuyển đổi sang mô hình Chính phủ số (Digital Government) – nơi:

• Mọi dịch vụ công được tự động hóa và vận hành trên môi trường dữ liệu mở.
• Người dân và doanh nghiệp được phục vụ chủ động, không cần yêu cầu.
• Chính phủ vận hành dựa trên ra quyết định dữ liệu (data-driven governance), nâng cao năng lực dự báo và điều hành chính sách.

Chính phủ điện tử tại Việt Nam đang trở thành nền tảng quan trọng trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia, góp phần hình thành nền kinh tế số năng động và xã hội số toàn diện, hướng tới mục tiêu “Việt Nam số, Việt Nam mạnh” vào năm 2030.