2. Hoàn cảnh lên ngôi của nữ hoàng đế đầu tiên Việt Nam
Lý Chiêu Hoàng là con gái của Lý Huệ Tông, vị vua cuối cùng của triều Lý. Vào đầu thế kỷ XIII, nhà Lý rơi vào giai đoạn suy yếu nghiêm trọng: triều chính rối ren, kinh tế kiệt quệ, các thế lực quý tộc tranh giành ảnh hưởng, trong khi nhà vua lại không có hoàng tử nối dõi. Trước sức ép lớn từ nội bộ triều đình và nguy cơ khủng hoảng kế vị, Lý Huệ Tông buộc phải truyền ngôi cho con gái nhỏ tuổi của mình vào năm 1224.
Tuy trên danh nghĩa là hoàng đế, nhưng do Lý Chiêu Hoàng còn quá nhỏ, quyền lực thực tế không nằm trong tay bà. Toàn bộ triều chính khi ấy chịu sự chi phối của các đại thần, đứng đầu là Trần Thủ Độ – người nắm giữ binh quyền và kiểm soát các vị trí then chốt trong triều đình. Việc đưa một nữ hoàng đế lên ngôi được xem là giải pháp chính trị mang tính tạm thời, giúp duy trì hình thức hợp pháp của triều Lý trong khi quyền lực đã dần chuyển sang tay họ Trần.
Trong bối cảnh đó, sự đăng cơ của Lý Chiêu Hoàng không chỉ phản ánh tình trạng suy tàn của nhà Lý mà còn mở đường cho quá trình chuyển giao quyền lực giữa hai triều đại Lý – Trần. Chỉ hơn một năm sau, bà nhường ngôi cho Trần Cảnh, chính thức khép lại triều Lý và mở ra triều Trần. Sự kiện này cho thấy việc Lý Chiêu Hoàng lên ngôi mang ý nghĩa lịch sử – chính trị sâu sắc, vượt xa vai trò cá nhân của một vị hoàng đế còn quá nhỏ tuổi.
3. Vì sao Lý Chiêu Hoàng là nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Việt Nam?
Dù trong lịch sử Việt Nam từng xuất hiện nhiều phụ nữ nắm giữ quyền lực lớn như Hoàng hậu, Thái hậu hay người giữ vai trò Nhiếp chính, nhưng Lý Chiêu Hoàng vẫn là người duy nhất xưng “Hoàng đế”, chứ không phải “Hoàng hậu”. Điều này xuất phát từ những nguyên nhân mang tính xã hội, chính trị và lịch sử đặc thù của thời kỳ phong kiến.
Nguyên nhân chính:
- Tư tưởng trọng nam khinh nữ trong xã hội phong kiến: Xã hội phong kiến Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo, trong đó nam giới được xem là trung tâm của quyền lực chính trị và gia đình. Phụ nữ, dù có năng lực hay địa vị cao, thường chỉ được chấp nhận nắm quyền gián tiếp thông qua vai trò hoàng hậu hoặc thái hậu. Việc một phụ nữ trực tiếp xưng đế như Lý Chiêu Hoàng là ngoại lệ hiếm hoi, đi ngược lại chuẩn mực tư tưởng đương thời, nên không thể trở thành tiền lệ phổ biến.
- Ngôi vị hoàng đế gắn với quân quyền tuyệt đối: Trong chế độ quân chủ, hoàng đế không chỉ là người đứng đầu nhà nước mà còn là Tổng chỉ huy quân đội, nắm quyền sinh sát tối cao. Xã hội phong kiến cho rằng phụ nữ không phù hợp với vai trò lãnh đạo quân sự và điều hành quốc gia.
- Việc Lý Chiêu Hoàng lên ngôi mang tính chuyển tiếp chính trị, không phải tiền lệ lâu dài: Lý Chiêu Hoàng lên ngôi trong bối cảnh đặc biệt: nhà Lý suy yếu, không có hoàng tử kế vị và quyền lực thực tế đã nằm trong tay họ Trần. Việc đưa bà lên ngôi chủ yếu nhằm hợp thức hóa quá trình chuyển giao quyền lực từ triều Lý sang triều Trần, chứ không xuất phát từ chủ trương trao quyền bình đẳng cho phụ nữ trong chính trị.
Chính sự kết hợp của những yếu tố trên đã khiến Lý Chiêu Hoàng trở thành trường hợp đặc biệt chưa từng lặp lại trong lịch sử Việt Nam – một dấu mốc hiếm hoi, phản ánh rõ nét những giới hạn của xã hội phong kiến và tính chất đặc thù của giai đoạn chuyển giao triều đại.
4. Việc nhường ngôi và sự kết thúc triều Lý
Chỉ sau hơn một năm trị vì, vào năm 1225, Lý Chiêu Hoàng đã nhường ngôi cho Trần Cảnh, người sau này lên ngôi với niên hiệu Trần Thái Tông. Sự kiện này đánh dấu sự chấm dứt chính thức của triều Lý – một triều đại đã tồn tại hơn 200 năm (1009–1225) – và mở ra triều đại nhà Trần, giai đoạn mới trong lịch sử phong kiến Việt Nam.
Việc nhường ngôi diễn ra trong bối cảnh quyền lực thực tế đã chuyển sang tay họ Trần, đứng đầu là Trần Thủ Độ. Trên danh nghĩa, Lý Chiêu Hoàng là người đưa ra quyết định thoái vị; trên thực tế, đây là một bước đi chính trị được sắp đặt kỹ lưỡng nhằm hợp thức hóa quá trình chuyển giao quyền lực, tránh xung đột vũ trang và duy trì trật tự xã hội trong thời điểm nhạy cảm. Nhờ đó, sự thay đổi triều đại diễn ra tương đối êm thấm, hạn chế những biến động lớn có thể gây tổn hại cho quốc gia.
Mặc dù không trực tiếp điều hành đất nước và tuổi đời còn rất nhỏ, hành động nhường ngôi của Lý Chiêu Hoàng vẫn giữ vai trò then chốt trong một bước ngoặt lịch sử quan trọng của dân tộc. Quyết định này không chỉ khép lại một triều đại đã suy yếu mà còn tạo điều kiện để nhà Trần nhanh chóng củng cố chính quyền, mở đầu cho giai đoạn phát triển mới với nhiều thành tựu nổi bật trong các thế kỷ tiếp theo.
Tham khảo thêm:
